شیوه های دفع موریانه

دسته بندي : علوم پایه » زیست شناسی
شیوه های دفع موریانه







برای از بین بردن موریانه هایی كه تاریخ را می جوند كافی است تنها بدن یك موریانه كارگر را به سم آغشته كنید تا سایر موریانه ها هم هنگام دریافت غذا آلوده شوند و از بین بروند

.

موريانه تمام خانه پلنگ صورتى را خورد. هيچ كدام از حيله هاى پلنگ صورتى نيز براى دفع اين موجود به جايى نرسيد و از خانه به غير از سيستم لوله كشى آن چيزى باقى نماند. سرانجام پلنگ صورتى با اين موجود به توافق رسيد. او موريانه را روى ميزى گذاشت و با كمك او الوارهاى مورد نياز خانه جديدش را بريد.
هر چند پلنگ صورتى توانست با موريانه موذى خانه اش به صلح برسد، اما مردم عادى به همين راحتى نمى توانند چنين كارى انجام دهند. در زندگى واقعى كسى نمى تواند به خورده شدن تمام خانه اش با آرواره هاى موريانه بخندد، به ويژه اگر مسئول يكى از خانه هاى تاريخى مملكت باشد يا يكى از دوستداران ميراث فرهنگى كشور. در اين صورت نه تنها به اين اتفاق نمى خندد بلكه براى خراب شدن خانه هاى تاريخى مى گريد. مهندس «على پازوكى»، كارشناس حشرات موذى و متخصص دفع موريانه ها از خانه هاى تاريخى، در زمينه پروژه هاى مرمت بناهاى تاريخى فعاليت مى كند كه از آن جمله مى توان از بازسازى مجلس شوراى ملى و ساختمان شماره ۹ وزارت امور خارجه نام برد. درباره چگونگى دفع موريانه ها و اينكه اصولاً موريانه ها چه موجوداتى هستند گفت وگويى انجام داده ايم كه گزارشى از آن گفت وگو را مى خوانيد.
• خورندگان چوب هاى دنيا«موريانه ها پنج سال پيش، پنج ميليارد دلار به مردم آمريكا خسارت وارد كردند.» پازوكى با بيان اين آمار مى افزايد: «اين آمار در كشورهاى پيشرفته دنيا قابل محاسبه است. چنين خسارت هايى در كشورهاى ديگر دنيا نيز توسط موريانه ها به مردم وارد شده است.» اين موجودات دوست نداشتنى در مناطق گرمسيرى و نيمه گرمسيرى به خوردن چوب مشغول هستند. ايران هم يكى از خانه هاى موريانه هاى جهان است. پازوكى درباره خصوصيات آب و هوايى فلات ايران مى گويد: «جايى كه به نام فلات ايران با آب و هواى خشك شناخته مى شود، در واقع آب و هواى متنوعى دارد. ما چهار درصد از گونه هاى گياهى جهان را در كشورمان داريم كه به خاطر خشك بودن اين منطقه، امرى عجيب است. همين تنوع آب و هوايى، تنوع جانورى را در اين منطقه به وجود آورده است.» حالا خودتان را براى يك آمار عجيب موريانه اى آماده كنيد: «در ايران نزديك به ۳۰ گونه موريانه، شناسايى شده است.» يك نمونه از اين موريانه ها كه مشغول جويدن چوب هاى خانه ها و كمد ها هستند، ساختمان هاى تاريخى را هم مى جوند: «آميترمس ويليس» .نمونه هايى از موريانه هاى خرابكار در دنيا وجود دارد كه مى توانند با همان چوب هايى كه خورده و هضم كرده اند با آب دهانشان تپه هاى مرتفعى بسازند كه بولدوزر هم قادر به تكان دادن آنها نباشد. اين تپه ها كه در آمريكاى جنوبى، استراليا و مناطق استوايى ديده مى شوند تنها با مواد منفجره از بين مى روند. ماده اى كه موريانه هاى تپه ساز در ساختمان هاى خود به كار مى برند، از سيمان هم محكم تر است.
موريانه هاى تپه ساز در ايران هم زندگى مى كنند. در بجنورد نمونه هايى از اين موريانه ها را مى توان يافت كه البته مهندسى آنها به خوبى پسر عموهاى آفريقايى شان نيست.
• موريانه ها پسر عموى مورچه ها نيستند
همان شركتى كه پويانمايى هاى پلنگ صورتى را به بازار عرضه مى كرد، سريال ديگرى به نام «مورچه و مورچه خوار» را هم توليد كرده بود كه در يكى از قسمت هاى آن سريال نيز موريانه اى به خانمان براندازى مورچه خوار مشغول بود. اين موريانه در آن سريال به نام پسر عموى مورچه معرفى مى شد. اما اين نسبت فاميلى چندان از نظر علمى ثابت شده نيست. پازوكى درباره نسبت اين دو حشره با هم مى گويد: «هر چند به موريانه، مورچه سفيد مى گويند، اما نسبت اين دو تنها در اين حد است كه هر دو از جمله حشرات محسوب مى شوند.» او ادامه مى دهد: «اين دو موجود به هم حمله مى كنند و گاهى اتفاق مى افتد كه كشتار بزرگى از موريانه ها توسط مورچه ها صورت مى گيرد.» موريانه ها از مساوى بالان هستند. از حشرات پست تر به

حساب مى آيند و تابه حال دوهزار و پانصد گونه از آنها شناسايى شده است. موريانه ها يكى از سه دسته از حشراتى هستند كه زندگى اجتماعى دارند. آنها در كلنى (لانه)هاى خود، طبقات اجتماعى متفاوتى دارند كه هر كدام از آنها را در جايگاه خاصى مى گذارد. پازوكى مى گويد موريانه ها معمولاً يك شاه و ملكه دارند. گاهى
تعداد اين شاه و ملكه ها به حدود ۲۰ جفت هم مى رسد. در اين صورت در كلنى آنها ملوك الطوايفى ايجاد مى شود. اين اتفاق معمولاً در لانه هاى بزرگ روى مى دهد. طبقات ديگر موريانه ها عبارتند از: «كارگرها» و «سربازها». كارگرها ماده هايى هستند كه رشد جنسى آنها كامل نشده است. گاهى با اجازه ملكه، اين

كارگرها هم امكان رشد مى يابند و به كار توليد مثل مشغول مى شوند. كارگرها چوب را مى خورند و آن را درون معده خود هضم كرده و با روش دهان به دهان توده غذا را به موريانه هاى ديگر مى دهند. سربازها، موريانه هايى هستند با آرواره هاى بسيار قوى. آنها وظيفه مراقبت از كلنى را به عهده دارند. اين دسته از موريانه ها پوست نمى اندازند. كارگرها با حفر دالان خود را به منابع چوب مى رسانند. گاهى كه به توده سفتى برخورد كنند، دالان را به روى بنا مى آورند و دالانى سرپوشيده براى عبور خود با مدفوع، آب دهان و خاك مى سازند. اين دالان ها براى اين ساخته مى شوند كه موريانه ها به هواى مرطوب نياز دارند و در هواى معمولى نمى توانند راحت زندگى كنند. براى همين در مكان هاى مرطوب مانند شمال ايران از اين دست جانوران به وفور پيدا مى شود. همين توانايى آنها در ساختن راهرو براى رسيدن به غذا، به آنها كمك مى كند كه در جايى دورتر از خانه خود به دنبال چوب هاى خوش خوراك بگردند. مثلاً مى توانند در حالى كه در آپارتمان همسايه شما خانه دارند، چوب هاى خانه شما را تا ته بخورند.
• چوب خوشمزه
چوب مى تواند خوشمزه يا بد مزه باشد. درست مثل مغز بادام كه مى تواند تلخ يا شيرين باشد. پازوكى كه در تمام عمر كارى خود زندگى موريانه ها را مطالعه كرده است، مى گويد: «موريانه ها به چوب هاى تلخ، سمى، رآكتين دار و آنها كه استبرق دارند، علاقه اى ندارند. براى همين چوب درختان ساج، سرو و كاج را نمى خورند و در عوض به خوردن چوب تبريزى و چنار علاقه مند هستند.»
چوب هاى خوشمزه را هم مى توان با يك سرى فرآيندهاى شيميايى بدمزه كرد. مثلاً مى توان در كارخانه ها چوب را با مواد نفتى اشباع كرد. اين روش براى چوب هايى كه در ساخت ريل راه آهن به كار مى روند، موثر است. اما به خاطر بوى ناخوشايندى كه اين چوب ها دارند، نمى توان از اين روش براى چوب هايى كه در ساختمان ها به كار مى روند، استفاده كرد. پازوكى مى گويد براى چوب هاى ساختمانى مى توان از مواد ديگرى استفاده كرد كه بوى ناخوشايند كمترى دارند. مقاوم سازى در برابر موريانه با اين روش براى ساختمان هايى كه هنوز ساخته نشده اند، امكان پذير است، اما نمى توان از اين روش براى ساختمان هايى كه سالها پيش از اين ساخته شده اند، استفاده كرد.
• موريانه را بكش
روش ديگرى كه پيش از ساختن خانه مى توان از آن براى دفع موريانه ها استفاده كرد، ماليدن روغن منداب به چوب هاى خانه است. اين روشى است كه پازوكى در كودكى براى دفع موريانه از خانه اى كه با پدرش مى ساخته، استفاده كرده است. خانه پدرى او سى سال در برابر موريانه ها دوام آورده بود. اما اگر بخواهيم كه ساختمان هاى تاريخى خود را در برابر حمله موريانه ها مقاوم كنيم، بايد از شيوه هاى بهترى استفاده كنيم. مثلاً شيوه اى كه در آن رد دالان موريانه را مى گيرند و آن را تا رسيدن به خانه موريانه ها دنبال مى كنند، نمى تواند براى ساختمان هاى تاريخى به كار رود. براى همين بايد از شيوه هاى ديگرى استفاده كرد. «در آمريكا براى از بين بردن موريانه ها از چادرهاى عظيمى استفاده مى شود كه با كمك جرثقيل هاى بزرگ روى ساختمان آلوده قرار مى گيرد و سپس همه درزهاى چادر پوشانده مى شود. بعد گازى كشنده را به مدت يك شبانه روز در اين چادر رها مى كنند و حشرات موذى با اين روش از بين مى روند. اما موريانه ها تنها به عقب نشينى دو ساله اى اكتفا مى كنند و بعد از آن دوباره بر مى گردند.» اين روش چند ايراد دارد: «اول اينكه فشار هواى لانه موريانه ها از فشار هواى بيرون كمتر است و به همين علت گاز در لانه آنها كمتر رسوخ مى كند و موريانه هاى كمترى آسيب مى بينند. ايراد دوم هم اين است كه اين گازها كه از تركيبات «برم» هستند، براى لايه اوزون كه زمين را احاطه كرده، مضر هستند.» اين روش بهترين شيوه دفع موريانه با سم است. به گفته پازوكى روش هاى ديگر، از جمله دفع موريانه با سم پاشى منطقه، مانند كارى كه در ابيانه انجام شده است، تنها به آلوده كردن محيط منجر مى شود و اثر آنها شايد تا دو ماه بيشتر نباشد. براى بيرون فرستادن موريانه ها از خانه هاى تاريخى بايد اين نكته را در نظر داشت كه موريانه ها به هواى مرطوب علاقه مند هستند و مى توان آنها را در زيرزمين ها پيدا كرد. بنابراين خشك كردن موتورخانه ها و زيرزمين ها مى تواند يكى از راه حل هاى موجود براى دفع اين موجودات باشد. روش ديگر كه پازوكى براى بيرون راندن موريانه ها پيشنهاد مى كند، ساختن سد بر سر راه موريانه ها است: «موريانه هايى كه در ايران به كار خراب كردن آثار تاريخى مشغولند، معمولاً خانه هايى در عمق ۸۰ تا ۹۰ سانتى مترى سطح زمين دارند. براى جلوگيرى از فعاليت اين موريانه ها بايد، سدى به عمق ۸۰ تا ۹۰ سانتى متر از مخلوط خاك و سم ايجاد كرد و بالاى لانه موريانه ها كار گذاشت. براى انجام درست اين روش بايد محل خانه موريانه ها را درست حدس زد و سم را به ميزان مناسب استفاده كرد تا حداقل ده سال ساختمان در برابر موريانه ها مقاوم باشد.» البته اثر مخربى كه اين روش بر محيط زيست دارد، آلوده شدن آب هاى سطحى است. پازوكى براى رديابى خانه موريانه ها چند روش پيشنهاد مى كند كه يكى از آنها استفاده از گوشى هاى الكترونيكى است. اين گوشى ها خيلى دقيق هستند و براى استفاده بايد تا شعاع چند مترى ساختمان هيچ صدايى نباشد.
سگ هاى تعليم يافته نيز راه حل ديگرى براى شناختن لانه موريانه ها است. اما سومين روش كمى متفاوت است. پازوكى مى گويد: «در اين روش بايد، مقدارى چوب با مواد راديو اكتيو به خورد موريانه ها داد و سپس با ردياب هاى راديواكتيو محل لانه آنها را پيدا كرد.» روش ديگرى كه براى جلوگيرى از حركت موريانه ها مى توان به كار برد، اين است كه به جاى چوب از كلاف هاى فلزى در ساختمان ها استفاده كرد. در اين روش بايد چوب هاى به كار رفته در ساختمان را مثل سيخ كباب از ساختمان بيرون كشيد و به جاى آن ميله هاى آهنى در ساختمان فرو كرد. ساختن تله بر سر راه موريانه ها هم روش ديگرى است كه مى توان از آن استفاده كرد. بسته هايى پر از چوب و مقوا كه قرار است پر از موريانه شوند، روش ديگرى براى جذب موريانه ها است. پازوكى براى دفع موريانه هاى ساختمان شماره ۹ وزارت امور خارجه
پيش بينى كرده است كه با پانصد تله مى توان اين كار را انجام داد. او مى گويد كه روش هاى بهترى براى از بين بردن موريانه ها وجود دارد كه خطر كمترى براى محيط زيست دارند. «روشى است كه در آن بدن موريانه هاى كارگر را زير ميكروسكوپ سمى مى كنند و آنها را داخل كانال ها رها مى كنند. موريانه ها عادت دارند كه بعد از گرفتن غذا از دهان موريانه كارگر، بدن آن موريانه را مى ليسند. به اين ترتيب موريانه ها همگى آلوده شده و مى ميرند. بايد دقت شود كه مقدار سم نبايد به اندازه اى باشد كه موريانه كارگر از پا در آيد.»
• هشدار: آنها خيلى مى جوند
پازوكى مى گويد: «ساختمان هاى تاريخى ما شديداً در خطر هستند. اين هشدارى كه مى دهم براى ساختمان هايى است كه اگر خراب شوند ديگر نمى توان آنها را ساخت.» و در ادامه توصيه مى كند: «از خرج كردن بودجه براى ساختمان هاى تاريخى دريغ نكنيد. گاهى روش هاى دفع موريانه خيلى ساده است.»
او ادامه مى دهد: «متاسفانه مهندسان سازه و آرشيتكت ما كمتر با آفات آشنا هستند. من بارها پيشنهاد داده ام كه براى دانشجويان اين رشته ها چند واحد درس آشنايى با آفات ساختمان مثل موريانه و موش برپا كنند.» با توجه به آلوده بودن برخى از نقاط تهران، پازوكى پيشنهاد مى دهد كه در قراردادهاى خريد و فروش خانه ها، بندى گنجانده شود كه از نبودن آلودگى ساختمان به اين گونه آفات اطمينان حاصل شود. شايد اگر پلنگ صورتى براى خريد خانه خود چنين قراردادى بسته بود، مى توانست زودتر از شر موريانه خلاص شود. البته اين روش ها در زندگى مورچه خوار هيچ تاثيرى نمى توانند داشته باشند.